Çfarë ndodh nëse Trump vendos të godasë Iranin ose të vrasë udhëheqësin e tij?

Nga Vivian Yee, New York Times

Nëse Presidenti Trump vendos të dërgojë bombardues amerikanë për të ndihmuar Izraelin të shkatërrojë një strukturë nëntokësore të pasurimit të uraniumit në Iran, kjo ka të ngjarë të fillojë një fazë më të rrezikshme në luftë.

Dhe nëse Shtetet e Bashkuara vrasin udhëheqësin suprem të Iranit, siç la të kuptohej se ishte e mundur, nuk ka garanci se ai do të zëvendësohet nga një udhëheqës më miqësor.

Udhëheqja klerikale autokratike e Iranit, e cila ka sunduar për gati gjysmë shekulli që nga Revolucioni Islamik i vitit 1979, ka provuar fuqinë e saj të qëndrueshme, edhe përballë kryengritjeve të shumta të brendshme.

Shkatërrimi i Fordow-t, vendit të pasurimit të varrosur thellë në një mal, mund të mos e zhdukë programin bërthamor të Iranit dhe mund ta çojë vendin drejt zgjerimit të luftës ose përshpejtimit të atij programi.

Ja disa mënyra se si mund të rrjedhin zhvillimet nëse Shtetet e Bashkuara hyjnë në luftë.

Irani mund të negociojë

Para se Izraeli të niste një sulm të papritur ndaj programit bërthamor të Iranit dhe objektivave të tjerë javën e kaluar, Irani dhe Shtetet e Bashkuara po diskutonin kufizimet në programin e pasurimit të uraniumit të Iranit.

Ai po prodhonte me shpejtësi karburant afër niveleve të nevojshme për armë bërthamore, dhe në këmbim të kufizimeve të reja në program, Irani do të fitonte lehtësim nga sanksionet ekonomike.

Të dyja palët nuk ishin as afër një marrëveshjeje përfundimtare, por shenja të një kompromisi të mundshëm kishin dalë në pah në fillim të qershorit. Kur Izraeli sulmoi Iranin, negociatat dështuan.

Megjithatë, Irani ka sinjalizuar se mbetet i gatshëm të flasë, dhe madje edhe një sulm ndaj Fordow-t nuk do të zhdukte domosdoshmërisht perspektivat e një kthimi në tryezën e negociatave.

Nëse administrata Trump pason një sulm ndaj Iranit me një ofertë joshëse, siç është lehtësimi i sanksioneve në shkallë të gjerë ose garancitë e paqes, ekziston ende një shans që Irani të marrë në konsideratë të bëjë lëshime, tha Vali Nasr, një ekspert i Iranit dhe profesor në Shkollën e Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare Johns Hopkins.

“A ka ndonjë ofertë në tryezë rreth së cilës populli iranian në këtë moment mund të mblidhet?” tha ai. “Nëse është vetëm shkopi, atëherë ata do të luftojnë”.

Deri më tani, zoti Trump nuk ka ofruar shumë “karrota”.

Të martën, në një postim në rrjetet sociale, ai bëri thirrje për “DORËZIM PA KUSHT” të Iranit.

Irani mund të mbështetet në aktivitetin bërthamor

Të gjithë sytë janë te Fordow. Por është e mundur që Irani të ketë vende të fshehta bërthamore që synojnë prodhimin e armëve për të cilat Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli nuk kanë njohuri, megjithëse nuk ka dalë asnjë provë publike për vende të tilla.

Nëse ato ekzistojnë, Irani mund të përdorë çfarëdo që i ka mbetur për të provuar të përshpejtojë programin e tij bërthamor pas një sulmi amerikan.

Me dëmin që sulmet ajrore izraelite u kanë shkaktuar objekteve bërthamore dhe vrasjet e shkencëtarëve të lartë bërthamorë, Iranit ndoshta i mungon kapaciteti për të ndërtuar shpejt një armë bërthamore, thanë analistët.

Megjithatë, ai mund të lëvizë në atë drejtim dhe do të kishte një nxitje të re për ta bërë këtë.

“Do të filloni të shihni atë përshkallëzim më të gjerë që ata e kanë ruajtur”, tha Sanam Vakil, drejtoresha e Programit të Lindjes së Mesme dhe Afrikës së Veriut në Chatham House.

Në fund të fundit, Iranit do t’i mbeteshin pak mundësi të tjera për të penguar sulmet e ardhshme, shtoi ajo.

Parlamenti i Iranit ka diskutuar publikisht një tërheqje nga Traktati i Mospërhapjes Bërthamore.

Traktati, nënshkrues i të cilit nuk është Izraeli, aktualisht kërkon që Irani t’i nënshtrohet mbikëqyrjes nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike dhe detyrimeve të tjera të transparencës, si dhe të zotohet të mos ndërtojë një bombë bërthamore.

Deri më tani, qeveria ka përsëritur këmbënguljen e saj të gjatë se programi bërthamor i Iranit është vetëm për qëllime paqësore.

Por Irani ka refuzuar me vendosmëri të kapitullojë para një kërkese të Amerikës që të heqë dorë nga pasurimi i uraniumit, duke thënë se ka të drejtën për një program bërthamor civil.

Lufta mund të bëhet më e madhe dhe më e rrëmujshme

Gjatë javës së kaluar, Irani ka shmangur goditjen e trupave amerikane ose objektivave të tjerë që mund t’i tërheqin Shtetet e Bashkuara në luftë.

Udhëheqësit e tij mund të shpresojnë ende të bëjnë një marrëveshje me administratën Trump për t’i dhënë fund konfliktit dhe janë të kujdesshëm të përballen me ushtrinë amerikane mbi atë të Izraelit.

Edhe pse Irani u është përgjigjur sulmeve izraelite me raketa dhe kërcënime të veta, ai është përmbajtur nga goditja e trupave ose bazave amerikane në Lindjen e Mesme.

Ai gjithashtu nuk ka goditur vendet arabe aleate me Shtetet e Bashkuara, të tilla si Arabia Saudite ose Emiratet e Bashkuara Arabe.

As nuk i ka rritur çmimet globale të naftës duke bllokuar ose ngacmuar trafikun në Ngushticën e Hormuzit, një kanal jetësor i transportit të naftës në jug të Iranit.

Por të paktën një zyrtar iranian ka paralajmëruar se Irani mund ta bëjë këtë nëse Shtetet e Bashkuara hyjnë në luftë.

Dhe milicitë aleate të Iranit në rajon, përfshirë Houthi-t në Yemen, Hezbollahun në Liban dhe grupet e armatosura në Irak, nuk i janë bashkuar luftës.

Shumë prej tyre janë dobësuar seriozisht gjatë dy viteve të fundit.

Por këta aleatë iranianë mund të bashkohen ende në përleshje nëse administrata Trump vendos të godasë.

 

Nëse Shtetet e Bashkuara përpiqen ta detyrojnë Iranin të kapitullojë, “Irani do të vazhdojë të godasë deri në fund të aftësive raketore”, tha Ellie Geranmayeh, një eksperte për Iranin në Këshillin Evropian për Marrëdhënie me Jashtë.

Diskutimet për ndryshimin e regjimit

1. Trump tha në mediat sociale këtë javë se Shtetet e Bashkuara po shqyrtojnë nëse do ta vrasin udhëheqësin suprem të Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, por kishin vendosur “jo për momentin”.

Kryeministri i Izraelit Benjamin Netanyahu tha në një intervistë për Fox News këtë javë se ndryshimi i regjimit të Iranit “sigurisht mund të jetë rezultat” i kësaj lufte.

Megjithatë, edhe nëse Shtetet e Bashkuara e vrasin zotin Khamenei, establishmenti fetaro-ushtarak që ka mbajtur fort pushtetin në Iran për gati pesë dekada mund të mos bjerë.

Me një luftë të ndezur, Korpusi i Gardës Revolucionare Islamike, dega më e fuqishme e ushtrisë së Iranit, mund të marrë kontrollin e vendit, tha zoti Nasr.

Ata mund të krijojnë një qeveri më miqësore me Perëndimin, ose, më shumë gjasa, ta zëvendësojnë zotin Khamenei me një figurë më ekstreme që do të përgatitej për një luftë të gjatë, shtoi zoti Nasr.

Nëse ushtria nuk e afirmon veten shpejt, disa analistë druhen se Irani mund të zhytet në kaos ose luftë civile, ndërsa fraksione të ndryshme luftojnë për kontroll.

Por ata shohin pak shanse që opozita liberale e Iranit, e cila është dobësuar dhe shtypur brutalisht nga regjimi, të triumfojë.

Populli i Iranit mund të ngrihet përsëri

1. Netanyahu e inkurajoi popullin iranian javën e kaluar të përfitonte nga sulmet e Izraelit ndaj qeverisë së tyre dhe të “ngrihej” kundër “regjimit të tyre të lig dhe shtypës”.

Iranianët kanë organizuar protesta masive kundër sundimit klerikal disa herë në historinë e kohëve të fundit, së fundmi me demonstratat “Gratë, Jeta, Liria” të fundit të vitit 2022. Çdo herë, opozita është përballur me një shtypje të ashpër nga forcat e sigurisë qeveritare.

Disa iranianë i përçmojnë aq shumë udhëheqësit klerikalë saqë herë pas here e kanë parë Izraelin si një aleat dhe kanë shpresuar hapur që Shtetet e Bashkuara të instalojnë një udhëheqje të re.

Disa kundërshtarë iranianë të regjimit i përshëndetën sulmet fillestare të Izraelit ndaj Iranit, të cilat i panë si më shumë prova të paaftësisë dhe keqmenaxhimit të qeverisë së tyre.

Por numri në rritje i viktimave, sulmet ndaj infrastrukturës civile dhe paniku që ka kapluar qytetet iraniane po i forcojnë shumë njerëz në vend kundër Izraelit.

Platformat e mediave sociale iraniane kanë qenë plot me postime patriotike ditët e fundit, duke shprehur unitet kundër ndërhyrjes së huaj, nëse jo pikërisht mbështetje për regjimin.