SHBA-ja dhe Irani drejt një marrëveshjeje bërthamore – Si e surprizoi Trump Netanyahun

Negociatat midis Uashingtonit dhe Teheranit mbi programin bërthamor iranian po shkojnë drejt një marrëveshjeje, e cila, megjithatë, nuk është shumë e ndryshme nga ajo e vitit 2015, të cilën Presidenti i atëhershëm Donald Trump e kishte përshkruar si “më të keqen në histori”, duke tërhequr SHBA-në prej saj, gjatë mandatit të tij të parë në vitin 2018, thanë për Reuters tetë zyrtarë dhe diplomatë nga të gjitha palët e përfshira në bisedime  .

Administrata Trump dhe iranianët zhvilluan tre raunde bisedimesh muajin e kaluar që synonin arritjen e një marrëveshjeje të re për të frenuar programin bërthamor të Iranit në këmbim të heqjes së sanksioneve ekonomike.

Kujtojmë se Trump e habiti kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu me vendimin e tij për të filluar menjëherë negociatat me Iranin muajin e kaluar.

Kalimi në negociata me Iranin në prill ishte një tronditje për Netanyahun, i cili kishte udhëtuar për në Uashington duke kërkuar mbështetjen e Trump për sulme ushtarake ndaj objekteve bërthamore të Iranit, vetëm për të mësuar më pak se 24 orë para një konference të përbashkët për shtyp në Shtëpinë e Bardhë se bisedimet e SHBA-së me Iranin do të fillonin brenda ditësh, thanë për Reuters katër burime me njohuri për çështjen.

Udhëheqja e Teheranit mbetet e shqetësuar për mundësinë që Netanyahu të nisë një sulm ajror – me ose pa një marrëveshje, tha një zyrtar i lartë iranian i sigurisë.

Megjithatë, brenda pak javësh, SHBA-të dhe Irani do të fillojnë një raund të katërt bisedimesh në Romë, që synojnë të parandalojnë Teheranin nga ndërtimi i armëve bërthamore në këmbim të heqjes së sanksioneve.

Pikat e përbashkëta me “marrëveshjen” e vitit 2015

Një kornizë fillestare që po diskutohet ruan thelbin e marrëveshjes ndërkombëtare bërthamore të vitit 2015 – e njohur si Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA) – theksuan burimet, të cilat folën me Reuters në kushte anonimiteti.

Një marrëveshje e re mund të mos jetë rrënjësisht e ndryshme nga marrëveshja e vitit 2015. Ndër ndryshimet do të ishte se kohëzgjatja e marrëveshjes do të zgjatej në 25 vjet, do të shtrëngonte verifikimin dhe do të zgjeronte të ashtuquajturat klauzola të përfundimit të periudhës që ngrijnë, por nuk eliminojnë plotësisht aspekte të programit bërthamor të Iranit, theksuan të gjitha burimet.

Sipas kushteve që po diskutohen, Irani do të kufizonte madhësinë e rezervave të tij dhe llojet e centrifugave që përdor, si dhe do të hollonte, nxirrte ose vuloste 60% të rezervave të tij të uraniumit nën një shqyrtim të paprecedentë nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) – në këmbim të një lehtësimi të konsiderueshëm të sanksioneve, thanë burimet.

Propozimet e diskutuara

Sipas propozimeve të diskutuara në raundet e bisedimeve në prill, Irani do ta kufizonte pasurimin në 3.67%, siç përcaktohet në JCPOA, thanë të gjitha burimet, përfshirë tre zyrtarë iranianë. Teherani është gjithashtu i hapur për t’i dhënë IAEA-s akses të zgjeruar në objektet e tij bërthamore, vunë në dukje burimet iraniane.

Propozimet nuk kërkojnë çmontimin e plotë të infrastrukturës bërthamore të Republikës Islamike, siç dëshirojnë Izraeli dhe disa zyrtarë amerikanë, por synojnë të vendosin kufizime të përhershme mbi pasurimin e uraniumit që do të parandalonin çdo rritje të ndjeshme të pasurimit.

Kompromisi i mundshëm

Një tjetër kompromis i mundshëm mund të përfshijë Iranin që të mbajë pasurimin minimal, me 5,000 centrifuga, ndërsa importon uraniumin e pasuruar të mbetur, ndoshta nga Rusia.

Në këmbim të kufizimeve në pasurim, Teherani ka kërkuar garanci të palëkundura se Trump nuk do ta braktisë përsëri një marrëveshje bërthamore, theksuan tre zyrtarë iranianë.

Një burim i lartë rajonal tha se negociatat aktuale mbi rezervat e uraniumit të Iranit përqendrohen në faktin nëse Irani “do ta mbajë një pjesë të tij – të holluar – brenda vendit, ndërsa do të dërgojë një pjesë tjetër jashtë vendit, ndoshta në Rusi”.

Sipas burimit, Irani madje ka propozuar idenë e shitjes së uraniumit të pasuruar në SHBA.

Irani aktualisht operon rreth 15,000 centrifuga. Sipas JCPOA-s, Irani kishte kapacitetin për të operuar rreth 6,000.

“Në thelb, negociatat po shkojnë drejt një ‘JCPOA 2’, me disa shtesa që do t’i lejojnë Trumpit ta paraqesë atë si një fitore, ndërsa Irani do të jetë në gjendje të ruajë të drejtën e tij për pasurim”, theksoi një zyrtar i lartë iranian.